woensdag 1 januari 2014

De Contra-Verlichting: Hegel Gehekeld (4)

In de Verlichting kwamen de rede en de mens centraal te staan. Maar er was ook een beweging die zich hiertegen verzette: die vast wilde houden aan geloof, absolute machthebbers die hun autoriteit ontleenden aan God in een totalitaire staat. In deze serie: Hegel. 


- Left and Right Hegelians battling it out! -

Linkse en rechtse Hegelianen voeren al meer dan een eeuw strijd om de macht over de menselijke geest. 

Vervolg van deel 3: "Contra Kant"

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) was evenals Immanuel Kant (deel 3) een groot fan van Jean Jacques Rousseau (deel 2). Hegel wilde het Christendom rationeel verklaren. In zijn koortsachtige pogingen nam hij een irrationeel besluit: de dialectiek van Kant zou voortaan tegenstrijdigheden gaan gedogen. Karl Marx, een volger van Hegel, vond dit echt helemaal fout en fabriceerde daarop zijn eigen dialectiek, die vandaag de dag nog bij ons is als een verdeel-en-heersmechanisme voor vooruitgang door klassenstrijd. Maar de tredmolen van Hegel (bron) (een serie valse tegenstellingen waar denkers maar moeilijk aan kunnen ontsnappen) wordt ook nog altijd breed toegepast in oordeelsvorming.

Hegels filosofie lijkt op Kants progressie naar de Dag des Oordeels, een allegorie gebaseerd op de judeo-christelijke cosmologie: een projectie van God, een geest genaamd het Absolute, verbeeldt de schepping die zoekt naar hereniging met God.  Zijn ontwikkeling door strijd en conflict waardoor het zichzelf leert kennen, is de geschiedenis van de wereld. Het verhaal eindigt wanneer het Absolute, herenigd met God, tot volle bewustzijn komt.

Hegels thema was de staat. Zoals Roussseau de vader is van de totalitaire staat, zo is Hegel de uitvinder van de collectieve staat. Het Orwelliaanse concept van 'vrijheid door de staat' verwoordt precies wat Hegel voor staat.

Volgens Hegel is vrijheid niet een door God gegeven recht dat inherent is aan het wezen van de mens en daarom onontvreemdbaar, zoals de Verlichters leerden. Het is tijdelijk van aard en bovendien voorwaardelijk: het kan gegeven of ontnomen worden door de staat.

Onder het feodale principe 'beneden, zoals boven' is de staat het instrument van God. Het is het 'ethische geheel', de 'belichaming van vrijheid' en het zelfbewustzijn van het Absolute. Als onderdeeltje, is het de plicht van het individu zich te onderwerpen aan de noden van de staat, en de staat te aanbidden als ware het een god. Het volgende citaat illustreert de idee:
''Otto Braun (19), vrijwillig militair die sneuvelde in de Eerste Wereldoorlog, schreef in een brief aan zijn ouders: "mijn innigste en puurste, meest geheime vlam, mijn diepste geloof en vurigste verlangen - ze zijn nooit veranderd, heeft slechts een naam: de staat. 
Om op een dag de staat te bouwen als een tempel, sterk en rijzig, puur en krachtig, rustend op zijn eigen gewicht, streng en subliem, maar ook sereen als de goden en de hel verlichte hallen, die schitteren in de dansende helderheid van de zon - dat, uiteindelijk, is de zin en het doel van mijn aspiraties.''
'Wereldhistorische figuren' als instrumenten van God kosten bergen mensenlevens, maar de collectieve, historische ontwikkeling is van een hogere orde dan de individuele moraal. Deze ethische hierarchie komt bekend voor.

In de geest van Hegels dialectiek is het verhelderend te kijken naar de verschillen tussen de VS en Europa, die ideologisch tegengesteld zijn: vrijheid versus etatisme, individu verses het collectief van staat, Verlichting versus Contra-Verlichting, Locke versus Rousseau (deel 1).

Amerikanen zijn de eigenaren van hun politeia. (Bron) Dat wordt nog eens bekrachtigd door het Second Amendment (het recht op het dragen van wapens). Dit staat er garant voor, dat rechten beveiligd worden door sterkere argumenten dan roestige hooivorken en brandende barricaden.

Europeanen aan de andere kant, hebben nog altijd de mentaliteit van slaven. Ze hebben hun rechtsbescherming uitbesteed aan de staat. Het is zoiets als de vos aanstellen als beschermheer van het kippenhok. Europese leiders zijn nog altijd de pionnen op het schaalbord van Hegels 'wereldhistorische figuren', instrumenten van Gods werk die zichzelf een heldenrol hebben toebedeeld als wegbereiders van Kants wereldregering in de nieuwe wereldorde, bij de VN, de EU en andere supranationale instituties, geheel buiten democratische controle.

Toegegeven, Europeanen zijn vreselijk misleid door hun politiek leiders. Der Spiegel flapte 't er ineens uit. (Bron)  Maar hoe kun je de passiviteit ten opzichte van de centralistische superstaat in wording anders verklaren? Is het Hegels ethische hierarchie, de loop der 'wereldhistorische gebeurtenissen' die zwaarder wegen dan individuele rechten, nog springlevend in het derde millennium?

De filosoof Stephen Hicks, expert op het terrein van de Contra-Verlichting, noemt vier bijdragen van Hegel aan de postmodernisme:
  • De realiteit is een subjectieve schepping (of, gedachte maakt realiteit), een omdraaiing van de rede, die mogelijk is gemaakt door Kant, doordat hij de geest opsloot in de schedel, afgesloten van kennis in de externe werkelijkheid. 
  • Hegel heeft de wet van Aristoteles (A=A) op de mestvaalt gegooid. Tegenstrijdigheden werden voortaan onderdeel van de realiteit en geaccepteerd als logica (vanaf dat moment is letterlijk alles mogelijk).
  • Omdat volgens Hegel de werkelijkheid uit tegenstrijdigheden bestaat, is waarheid niet absoluut, maar gerelateerd aan tijd, plaats en toeschouwer (het directe slachtoffer van deze logica is objectieve moraal, de kennis van goed en kwaad).
  • De werkeenheid werd het collectief, in plaats van het individu.
Al dit fluctuerende relativisme en gummi-realisme is misschien een verrassing, maar in vergelijking met de latere denkers van de Contra-Verlichting (de Irrationalisten), gelovigen zowel als atheisten, lijken Kant en Hegel nog bijzonder rationeel.

Hegel heeft een enorme invloed gehad op het onderwijsveld. Een paar staaltjes:
"Het moet goed begrepen worden dat alle waarde die een mens heeft, zijn bewustzijn, ontleend wordt aan de staat". Hegel's erfgenamen splitsten zich af in een linker en een rechter vleugel. Links werd geleid door Karl Marx, die Hegels dialectiek van de geest omvormde in een economisch en sociaal systeem van onderdrukkers versus onderdrukten. De rechtse Hegelianen onderstreepten de almacht van de staat en waren minder gewillig religie overboord te gooien. De twee kampen bestrijden elkaar al langer dan een eeuw en beide proberen de mensheid hun utopische visie op te leggen. Beide ontkennen vrije wil en (inherente) menselijke vrijheid. Samen tekenen ze voor de filosofische verschrikking die we postmodernisme noemen. 
De 20e eeuw was een slagveld voor de twee totalitaire branches van de collectivistische filosofie en bestrijden elkaar om de controle over de mensheid. De aantallen doden, de omvang van de vernietiging en de misere zijn ongekend in de menselijke geschiedenis. Halverwege de 20e eeuw werd de rechter vleugel - de nationalisten of nationaal-socialisten (nazi's) verslagen door een coalitie van linkse Hegelianen en werkelijke strijders voor vrijheid en democratie. Aan het einde van de eeuw werden de sociale systemen van de linkse Hegelianen ontmaskerd als leugens en bedrog. 
Maar in de nieuwe eeuw krijgen beide utopische systemen weer een kans door het recruteren van een nieuwe bondgenoot in de strijd om de macht over de menselijke geest. (Bron) Die bondgenoot is postmoderne filosofie en retoriek. De collectivistische filosofie uit de 18e eeuw krijgt een reprise in onze eigen tijd. Een van de belangrijkste slagvelden is het onderwijs, van peuterspeelzaal tot universiteit waar enorme pogingen worden verricht om de macht te verwerven over nieuwe generaties mensen. (Bron)

In het laatste deel: "Foeteren op Fichte": "Onderwijs moet erop gericht zijn de vrije wil te breken, zodat leerlingen gedurende de rest van het leven niet meer bij machte zijn anders te denken of te handelen, dan ze van het schoolmeesters geleerd hebben." Deel 5.



Links naar de serie over de Contra-Verlichting
Deel 1: Inleiding
Deel 3: Contra Kant
Deel 4: Hegel Gehekeld

Engelstalige bewerking, The Counter Enlightenment
Part 1: Introduction
| |